Variatielijst bij diabetes mellitus

Het is gezond en lekker om gevarieerd te eten. In deze variatielijst staan voedingsmiddelen vermeld zoals brood, melk, aardappelen enzovoort met de hoeveelheid koolhydraten. Daaronder staan de variatiemogelijkheden die eenzelfde hoeveelheid koolhydraten bevatten. Indien je een voorbeeld dagmenu hebt gekregen, staan daarop de hoeveelheden vermeld zoals die met jou afgesproken zijn. Zo kun je je voeding variëren, daarbij rekening houdend met de hoeveelheid koolhydraten. Dit om grote schommelingen in bloedglucosewaarden te voorkomen.

Brood en ontbijtproducten

Maak bij voorkeur gebruik van producten rijk aan voedingsvezels: volkoren-, bruin- en roggebrood. Beperk het gebruik van de vettere broodsoorten zoals croissants, worsten- en saucijzenbroodjes.

1 snee volkorenbrood bevat 14 gram koolhydraten. In plaats van 1 snee volkorenbrood kun je gebruiken:

• 1 snee bruin- of witbrood
• 1 snee donker roggebrood
• 1 ½ snee licht roggebrood
• 1 snee mueslibrood
• 1 snee krenten- of rozijnenbrood

• 2 sneetjes (volkoren) knäckebröd
• 2 (volkoren) beschuiten
• ½ hard broodje
• 3 sneetjes stokbrood
• 1 plak ontbijtkoek
• 1 beschuit met zoet beleg
• 2 eetlepels muesli zonder suiker met 1 beker (150 ml) yoghurt of melk
• 3 eetlepels cornflakes met 1 beker (150 ml) yoghurt of melk
• 1 klein bordje pap, gemaakt van halfvolle melk of karnemelk zonder suiker
• 150 ml drinkontbijt
• 100 ml fruitontbijt

Een zacht broodje levert gemiddeld 25 gram koolhydraten. Je kunt dit nemen i.p.v. 1 ½ snee brood.

Halvarine, margarine, roomboter

Deze producten bevatten geen koolhydraten maar wel vet. Kies voor producten met onverzadigd (gunstig) vet, zoals (dieet)halvarine of (dieet)margarine. Dieethalvarine bevat minder vet en calorieën dan dieetmargarine. Heb je overgewicht dan is het wellicht verstandiger om voor dieethalvarine te kiezen. Geen halvarine of margarine op het brood smeren is niet verstandig, want naast vet leveren deze producten ook onmisbare vitamines.

Broodbeleg

Hartig beleg bevat geen koolhydraten. Kies bijvoorbeeld voor: kaas, smeerkaas, cottage cheese/Hüttenkäse, Zwitserse strooikaas. Of kies voor vleeswaren. Magere soorten hebben hierbij de voorkeur, omdat vette soorten veel verzadigd (ongunstig) vet bevatten. Enkele voorbeelden: rookvlees, fricandeau, achter- of schouderham, rosbief, kiprollade/kipfilet, kalkoenrollade/filet, casselerrib, cornedbeef, pekelvlees.

Overig broodbeleg

Naast kaas en vleeswaren zijn er nog diverse koolhydraatarme mogelijkheden voor beleg op brood. Enkele voorbeelden:

• een gekookt / gebakken ei (max. 3x/week)
• vissalade zoals tonijn- of zalmsalade
• groentespread
• rauwkost
• pindakaas

De overige soorten bevatten wel veel koolhydraten, bijvoorbeeld jam, (appel)stroop, vruchtenhagel, honing, hagelslag, chocoladepasta. Gebruik deze dan ook in plaats van een ½ sneetje brood.

Melkproducten

Je mag zowel magere, halfvolle als volle melkproducten gebruiken. Kies zoveel mogelijk voor ongezoete producten. Heb je overgewicht is het wellicht verstandig te kiezen voor magere of halfvolle producten.

1 beker melk (150 ml) levert 7 gram koolhydraten. In plaats van 1 beker melk kun je nemen:

• 1 beker karnemelk
• 1 beker naturel yoghurt / naturel kwark
• 1 schaaltje magere vruchtenyoghurt zonder toegevoegd suiker

• 1 beker drinkyoghurt zonder toegevoegd suiker
• 1 beker magere chocolademelk zonder suiker, gezoet met zoetstof of zelfgemaakt van cacao

Warme maaltijd

Soep

Of soep koolhydraten levert hangt af van de ingrediënten. Bouillon met soepgroente, soepvlees, kip, vis, kruiden en specerijen, soeparoma en/of tomatenpuree leveren nauwelijks koolhydraten.

Is de soep gebonden met bloem, vermicelli, rijst, aardappel of macaroni, dan levert een bord soep ongeveer 8 gram koolhydraten. Deze kun je nemen in plaats van 1 aardappel.

1 bord maaltijdsoep (zoals bruine bonensoep, erwtensoep en linzensoep) levert ongeveer 16-20 gram koolhydraten en kun je gebruiken in plaats van 1 aardappel en 1 portie groente of 1 sneetje brood met hartig beleg.

Aardappelen en aardappelvervangingen

Aardappelen, rijst en pasta zoals macaroni, spaghetti e.d. bevatten veel koolhydraten. Maak bij voorkeur gebruik van producten rijk aan voedingsvezels zoals volkoren pasta en zilvervliesrijst. Gebakken aardappelgerechten zoals frites, gebakken aardappelen en aardappelkroketten bevatten veel vet en leveren veel calorieën, gebruik ze daarom niet te vaak als je overgewicht hebt. Bak bij voorkeur in een vloeibaar bak- en braadproduct of olie. Deze producten bevatten namelijk veel onverzadigd (gunstig) vet.

2 kleine aardappelen (100 gram) leveren 16 gram koolhydraten. In plaats van 2 kleine gekookte aardappelen kun je nemen:

• 1 opscheplepel gekookte (zilvervlies) rijst (50 gram)
• 1 ½ opscheplepel gekookte (volkoren) macaroni, (volkoren) spaghetti of mie (ca. 70 gram)
• 1 ½ opscheplepel gekookte peulvruchten zoals bruine/ witte bonen, kapucijners, linzen (100 gram)
• 2 opscheplepels aardappelpuree (100 gram)
• 1 opscheplepel frites (50 gram)
• 2 opscheplepels gebakken aardappelen (100 gram)
• 1/5 pizza (70 gram)
• 1 snee brood
• 3 sneetjes stokbrood
• 3 opscheplepels stamppot (150 gram)

Een gemiddelde warme maaltijd bestaande uit 3 aardappelen, 4 opscheplepels groente en 1 portie vlees levert 33 gram koolhydraten.

Deze maaltijd kun je  in zijn geheel vervangen door:

• 5 opscheplepels stamppot (200 gram) met een portie vlees
• 3 opscheplepels nasi goreng (150 gram)
• 3 opscheplepels bami goreng (150 gram)
• 2 opscheplepel gekookte (volkoren) macaroni, (volkoren) spaghetti of mie (100 gram) met groente en vlees
• 1/3 pizza
• 1 kleine pannenkoek (70 gram) met zoet beleg
• 1 bord bonensoep of erwtensoep met 1 snee licht roggebrood of een ½ snee donker roggebrood

Groente

Groente bevatten weinig koolhydraten. 1 opscheplepel groente (50 gram) levert ca. 2 gram koolhydraten.

Enkele soorten zijn wat rijker aan koolhydraten:

• 1 opscheplepel doperwten levert 6 gram koolhydraten
• 1 opscheplepel maïs levert 6 gram koolhydraten
• 1 opscheplepel schorseneren levert 9 gram koolhydraten
• 1 opscheplepel bruine bonen, witte bonen of kapucijners levert 9 gram koolhydraten
• 1 opscheplepel linzen levert 6 gram koolhydraten

Gebruik indien gewenst 1 opscheplepel in plaats van 1 aardappel.

Bladgroenten zoals spinazie en andijvie bevatten minder koolhydraten, daarom kun je deze groenten licht binden met bloem, maïzena of verkruimelde beschuit of paneermeel.

Naast het gebruik van gekookte groente kun je rauwkost nemen, bijv. sla, tomaat, komkommer, radijs, rauwe witlof, rauwe andijvie. Maak de salade evt. op smaak met een kleine hoeveelheid dressing op basis van olie en azijn/citroensap.

1 klein schaaltje appelmoes (125 ml) levert 22 gram koolhydraten. Indien je graag appelmoes eet kunt je dit het beste nemen in plaats van 1 schaaltje vla of vervanging.

Vlees, gevogelte

Ongepaneerd vlees, wild en gevogelte leveren geen koolhydraten. Voor één persoon is een portie van 100 gram (rauw gewicht) voldoende. In verband met de aanwezigheid van verzadigd vet in vlees, wild en gevogelte heeft het de voorkeur om te kiezen voor magere soorten. Vlees, wild en gevogelte kun je bakken, braden of stoven in olie of vloeibaar bak- en braadproduct. Hiervoor is één eetlepel bak- en braadproduct per persoon voldoende.

Enkele voorbeelden van mager vlees: magere runderlappen, mager rundergehakt, biefstuk, bieflapje, rosbief, tartaar, ossenhaas, varkensfricandeau, magere rib- / haaskarbonade, varkenshaas, magere hamlappen, varkensfilet, varkensoester, mager lamsvlees, mager kalfsvlees, rundervink, kipfilet, kalkoenfilet, kip en kalkoen zonder vel.

Vis, schaal en schelpdieren

Ongepaneerde vis bevat geen koolhydraten. Vis bevat onverzadigde vetten. Gebruik minimaal 1x per week vis en bij voorkeur vette vis. Voor één persoon is 100-150 gram (rauw gewicht) voldoende. De vis kun je in olie of vloeibaar bak- en braadproduct bakken of stoven. Hiervoor is één eetlepel bak- en braadproduct per persoon voldoende

Vette vissoorten zijn o.a. haring, makreel, zalm, heilbot, forel.
Magere vissoorten zijn o.a. kabeljauw, pangasius, tilapia, koolvis, krab, kreeft, mosselen, garnalen, wijting, roodbaars, scholfilet.

Vegetarische vleesvervanging

Vegetarische vleesvervangers kunnen koolhydraten bevatten. Wanneer je deze eet zul je elders in die maaltijd minder koolhydraten moeten gebruiken. Tahoe bevat nagenoeg geen koolhydraten. Vervang je je  portie vlees door 2 eieren dan bevat dit geen koolhydraten.

Jus

Vetten en olie bevatten geen koolhydraten. Gebruik bij voorkeur jus bereid van vlees gebakken in olie of vloeibare margarine. Indien je de jus niet bindt dan levert deze geen koolhydraten. Breng zo nodig de jus op smaak met kruiden, specerijen, tomaat, ui, paprika of champignons.

Fruit

1 portie fruit levert 15 gram koolhydraten. Voor 1 portie fruit kun je  nemen:

• 1 appel
• 1 grapefruit    
• 1 grote schijf watermeloen
• 1 kleine banaan   
• 1 grote of 2 kleine nectarines    
• 1 peer    
• 1 grote of 2 kleine perziken    
• 1 schaaltje appelpulp (= appelmoes zonder suiker)
• 2 schaaltjes verse bosbessen/zwarte bessen/kruisbessen (200 gram)
• 1 schaaltje compote zonder suiker of op lichte siroop
• 1 schaaltje kersen
• 3 schaaltjes rode bessen (300 gram)
• 1 schijf ananas (100 gram)
• 1 sinaasappel   
• 10-15 druiven (100 gram)
• 2 schaaltjes frambozen (200 gram)  
• 1½ schijf suikermeloen (200 gram)
• 2 schijven netmeloen (240 gram)   
• 2 kiwi’s    
• 3 schaaltjes aardbeien (300 gram)
• 2 schaaltjes bramen   
• 25 gram gedroogd fruit
• 2-3 mandarijnen
• 7 verse abrikozen (140 gram)
• 3 pruimen
• 1 glas ongezoet vruchtensap (150 ml) 
• ½ glas ongezoet druivensap (100 ml)

Let bij gebruik van vruchtensap op de aanduiding; ongezoet of zonder toevoeging van suiker. Het bevat dan wel koolhydraten, maar alleen die van de vruchten zelf. Gebruik de vruchtensappen daarom niet onbeperkt maar alleen als vervanging van vers fruit.
Aan vruchtendranken, vruchtennectar en vruchtenlimonades is suiker toegevoegd en deze bevatten dan ook meer koolhydraten.

Nagerecht

1 schaaltje vla (150 ml) levert ca. 20 gram koolhydraten. In plaats van 1 schaaltje vla kun je gebruiken:

• 1 portie vers fruit
• 1 schaaltje naturel yoghurt / kwark met 2 eetlepels muesli
• 1 schaaltje naturel yoghurt / kwark met een ½ portie fruit
• 1 schaaltje vruchtenyoghurt
• 1 schaaltje kant en klare pap
• 1 klein schaaltje appelmoes
• 2 kleine bolletjes yoghurtijs

Bij uitzondering:

• 2 bolletjes (room)ijs

Tussenmaaltijden

Een tussenmaaltijd van ongeveer 15 gram koolhydraten kan bestaan uit:

• 1 portie fruit
• 1 glas ongezoet vruchtensap
• 1 sneetje brood met mager hartig beleg
• 1 sneetje ontbijtkoek
• 1 (volkoren) beschuit met daarbij 1 glas melk (150 ml)
• 1 sneetje knäckebröd met hartig beleg en 1 glas karnemelk (150 ml)
• 1 schaaltje naturel yoghurt / kwark (150 ml) met ½ portie fruit
• 2 volkoren koekjes
• 1 Evergreen
• ½ puntje Limburgse vruchtenvlaai
• 1 portie cup-a-soup (gebruik dit niet bij hoge bloeddruk of bij gebruik bloeddrukmedicatie)

Bij uitzondering:

• 1 plak cake
• 2 bonbons
• ½ gebakje
• 3 dropjes

Vrij toegestaan

De volgende producten bevatten geen koolhydraten en hebben dus geen invloed op je bloedglucose. Dranken zoals koffie en thee zonder suiker, (mineraal-)water, light frisdrank, suikervrije limonadesiroop, tomatensap, groentesap en bouillon (gebruik dit niet bij hoge bloeddruk of indien je medicijnen gebruikt voor je bloeddruk).

Verder kunt je vrij gebruik maken van rauwkost, bijv. sla, tomaat, komkommer, kool, wortel, witlof, andijvie; zoetzure augurken en zilveruitjes; kruiden, specerijen en smaakmakers zoals mosterd, azijn, citroensap.

Alcohol

Alcohol kan invloed hebben op je bloedglucose. Overleg met je diëtist of arts over het gebruik van alcohol.

Alcoholische dranken die koolhydraten bevatten zijn: advocaat, bier, likeur, zoete wijn.

Alcoholische dranken die geen of weinig koolhydraten bevatten zijn: droge wijn, droge sherry, jonge jenever, whisky, rum, vieux, cognac en wodka.

Alcoholvrij bier bevat meer koolhydraten dan gewoon bier.